(Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ιστορία Εικονογραφημένη», του εκδοτικού Οργανισμού «Πάπυρος» , τεύχος : 414. Αθήνα. Δεκέμβριος, 2002.)
Η θρησκειολογία, η οποία στηρίζεται όχι σε αναπόδεικτα δόγματα, αλλά στη συγκριτική έρευνα των διαφόρων θρησκειών, διδάσκει ότι η αρχική θρησκεία των πρωτόγονων λαών ήταν μονοθεϊστική και παραδεχόταν την ύπαρξη και την δράση τόσο των αγαθών όσο και πονηρών πνευμάτων, δηλαδή των αγγέλων και των δαιμόνων.
4. Τα λεγόμενα του Γάλλου Ακαδημαϊκού Artion, ότι το Πνεύμα που ενέπνεε την Πυθία έκανε γνωστή την παρουσία του συν τοις άλλοις και με ισχυρό σεισμό ο οποίος συγκλόνιζε τα άδυτα του ναού. (Γερ. Γιαννουλάτου, 1927).Ο μεγάλος περιηγητής της αρχαιότητας Παυσανίας, αναφέρει στα «Αττικά» του, ότι όταν οι Γαλάτες επιτέθηκαν εναντίον των Δελφών για να ληστεύσουν τους θησαυρούς τους (3ος αιώνας π.Χ), κατά την διάρκεια της μάχης μεταξύ αυτών και των Ελλήνων, κεραυνοί έπεσαν πάνω στα κεφάλια των Γαλατών και βράχια αποσπάστηκαν από τον Παρνασσό, ενώ εμφανίστηκαν φοβερές Υπάρξεις υπό μορφή ενόπλων ανδρών. Όλα αυτά οφείλονταν σύμφωνα με την διήγηση του Παυσανία, σε ενέργειες των δαιμόνων που τους ενδιέφερε να προστατεύσουν το Ιερό—με άλλα λόγια, την κατοικία τους.
Υπενθυμίζουμε ακόμη, αυτά που αναφέρει ο Χορός—ο οποίος εκπροσωπεί την κοινλη γνώμη, στην τραγωδία του Σοφοκλή «Οιδίπους Τύραννος», ότι ο Απόλλων ρίχνει κεραυνούς : «Ποιος είναι αυτός που ο δελφικός θείος χρησμός είπε πως έχει πράξει με χέρια φονικά ανείπωτα κακά ;…Γιατί ορμητικός με τα πυρά του κεραυνού χυμάει καταπάνω του, του Δία τώρα ο γιος;». Και αυτά τα τελευταία γραφέντα υπό του Σοφοκλή, υποστηρίζου την αλήθεια της διήγησης του Παυσανία.Σχετικά με την ικανότητα των δαιμόνων να προκαλούν και ανέμους, ο Ξενοφών στο βιβλίο του «Κύρου Ανάβασις», αναφέρει ότι κατά την πορεία των Ελλήνων δια μέσου της Αρμενίας, σφοδρός , βόρειος άνεμος αποξήραινε τα πάντα και πάγωνε τους ανθρώπους. Μάντης συμβούλευσε να προσφερθεί θυσία, και όντως μετά τη θυσία, η παγωνιά και η σφοδρότητα του αέρα κόπασαν.Η δαιμονοληψία όμως, εκτός υπό την Απολλώνια μανία, φαίνεται να υποκρύπτεται και υπό την μαντική μανία των Βακχών, οι οποίες όπως πιστευόταν καταλαμβανόμενος από το πνεύμα του θεού Διονύσου ή Βάκχου, αποκτούσαν εκτός των άλλων, υπερφυσικές ιδιότητες όπως της ακαϊας (Ευρυπίδου : Βάκχαι, στ.757 : «Αγγελιοφόρος : Πάνω στα μαλλιά τους πυρ έφεραν, όμως αυτές δεν καίγονταν), ενώ αποκτούσαν επιπροσθέτως την ικανότητα του μαντεύειν.
Ο Ευρυπίδης στο δράμα του «Βάκχαι», στ., 297-301, αναφωνεί δια μέσου του στόματος του μάντη Τειρεσία : «Γιατί το βακχεύσιμο και το μανιώδες έχουν πολλή μαντική. Όταν ο θεός εισέλθει στο σώμα, κάνει τους μανιακούς να λένε το μέλλον». Ο ίδιος συγγραφέας στο έργο του «Βάκχαι», κάνει λόγο για αφρούς από το στόμα, αναστροφές της κόρης των οφθαλμών, απότομες κινήσεις και άγριες κραυγές (στ., 1122-1124).
Οι ίδιες μορφές δαιμονοληψίας συναντώνται και στην αρχαία Ρώμη. Οι Ρωμαίοι συμβουλεύονταν τα ελληνικά μαντεία. Είχαν όμως και τις Σύβυλλες. Ο ποιητής Βιργίλιος στο έπος της «Αινειάδας» (Βιβλίο V1, στ.121-123), καθώς περιγράφει την Κυμαία Σίβυλλα, προσφέρει εικόνες προφητικής έξαψης και μανίας, οι οποίες θυμίζουν εν πολλοίς την Πυθία τις Βάκχες. Οι Σίβυλλες αν και οι πληροφορίες που έχουμε γι αυτές είναι ασαφείς, φαίνεται ότι μάντευαν δίχως να είναι ιέρειες. Στην Ρώμη τις είχαν σε μεγάλη υπόληψη ενώ οι προφητείες τους είχαν συγκεντρωθεί σε βιβλία που φύλασσαν οι Ρωμαίοι με μεγάλη μυστικότητα.
Αλλά, και τα ζώα ακόμη μπορούν να αποβούν στόχος των δαιμόνων, γι αυτό και η Παλαιά Διαθήκη απαγορεύει αυστηρά την οιωνοσκοπία. Η οιωνοσκοπία παρατηρούσε τις κινήσεις και τις κραυγές των οιωνών (αετών, κοράκων, γλαυκών, ορνίθων) και απ’ αυτές συνήγε συμπεράσματα ευχάριστα ή δυσάρεστα. Η λέξη «οιωνός» της οποίας η αρχική σημασία ήταν «πτηνό», κατάντησε να σημαίνει «προγνωστικό σημείο». Οι οιωνοσκόποι παρατηρούσαν τις κραυγές, τις κινήσεις των οιωνών, και μάντευαν το μέλλον. Ο ιστοριογράφος Καλλισθένης αναφέρει ότι όταν οι οδηγοί του εκστρατευτικού Σώματος του Μεγάλου Αλεξάνδρου έχασαν το δρόμο τους, οδηγήθηκαν στο Μαντείο του Διός Άμμωνος στη Λιβύη, από τους κόρακες. Επίσης, ο λατίνος οιωνοσκόπος Γάιος Κορνήλιος, ενώ βρισκόταν στο Πατάβιο της Ιταλίας, έμαθε από τα πτηνά την τελική έκβαση της μάχης που διεξαγόταν εκείνη τη στιγμή στα Φάρσαλα, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, μεταξύ του Πομπήιου και του Ιουλίου Καίσαρα.(R. Flacelier, 1964).
Θα ολοκληρώσουμε με την αναφορά μας στο άλογο του Αχιλλέα, Ξάνθο, το οποίο σύμφωνα με τον Όμηρο, του μίλησε και προφήτευσε τον επικείμενο θάνατο του ήρωα της Τροίας. (Ιλιάς, ραψωδία Τα, στ.404-416) : «Τότε του απάντησε ο Ξάνθος το γοργοπόδαρο άλογο, κάτω από το ζυγό γέρνοντας μαζί το κεφάλι…Η Ήρα η θεά με τ΄ άσπρα χέρια, το έκανε να μιλάει….όμως είναι κοντά η μέρα του χαμού σου…όμως και της δικής σου μοίρας είναι να σκοτωθείς βίαια, από θεό μαζί κι’ από θνητό».
Πηγές-Βιβλιογραφία :
Ομήρου, Ιλιάς. Βιργιλίου, Αινειάδα. Ευρυπίδου, Βάκχαι, Ιφιγένεια εν Αυλίδι. Ξενοφώντα, Κύρου Ανάβασις. Παυσανία, Αττικά. Ωριγένους, Κατά Κέλσου. Σοφοκλής, Οιδίπππους Τύραννος.
Γ. Μαλτέζου, Τα Ελευσίνια Μυστήρια, Αθήνα, 1934. Λ. Φιλιππίδη, Η Ιστορία των θρησκευμάτων καθ’ εαυτήν και εν τη Χριστιανική Θεολογία,Αθήναι, 1938. W. Durant, Παγκόσμιος Ιστορία του Πολιτισμού—Ο βίος των Ελλήνων, Αθήνα. Γερ. Γιαννουλάτου, Το εν Δελφοίς μαντείον, και η Απολλωνία μανία, Αθήναι, 1927. R. Flaceriele, Μάντεις και μαντεία στην Αρχαία Ελλάδα, Αθήναι, 1964. Κ.Παπαρρηγόπουλου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 1 , εκδ. Φάρος, Αθήνα, 1983.
Credit : Νίκος Μεταξάς